Polskie radioodbiorniki – historia, modele, ciekawostki

Polskie radioodbiorniki mają bogatą historię, sięgającą czasów przedwojennych. W latach 20. i 30. XX wieku, produkcja radioodbiorników w Polsce była jednym z kluczowych elementów rozwoju technologii i przemysłu elektronicznego. Znane marki, takie jak Elektrit z Wilna, cieszyły się dużą popularnością i były eksportowane na cały świat.

Polskie radioodbiorniki przed wojną

W okresie międzywojennym, polska radiotechnika rozwijała się dynamicznie, a produkcja radioodbiorników, podzespołów i osprzętu radiotechnicznego była kluczowym elementem rozwoju technologicznego kraju. Zarówno prywatne, jak i państwowe przedsiębiorstwa zajmowały się produkcją niezbędnych elementów do budowy, eksploatacji oraz naprawy odbiorników radiowych i radiostacji. Polskie firmy wytwarzały wszystko, od lamp radiowych, przez różnorodne elementy elektroniczne, aż po gotowe odbiorniki radiowe i nadajniki.

Najważniejsze firmy produkujące odbiorniki radiowe

W latach 1918-1939 w Polsce działało wiele firm, które specjalizowały się w produkcji radioodbiorników. Do najważniejszych z nich należały:

• Towarzystwo Radiotechniczne Elektrit
• Zakłady Radiotechniczne Natawis
• Philips Polska
• Korona Radio
• Kosmos Radio
• Państwowe Zakłady Teleradiotechniczne (PZT)
• Telefunken Polska
• Radio Prems
• IKA Radio
• Wszech-Radjo Warszawa

Te firmy produkowały zarówno cywilne, jak i wojskowe wersje radioodbiorników, a także urządzenia lotnicze, kolejowe, morskie oraz pocztowe.

Przykładowe modele radioodbiorników przedwojennych

Elektrit:

• Elektron EL 2/3 (1932) – Reakcyjny, 1 obwód, 2 zakresy, 2+1 lampy, zasilanie sieciowe 110V lub 220V, metalowa skrzynka bez głośnika.
• Super Elektron SEL 2/3 (1932) – Reakcyjny, 1 obwód, 2 zakresy, 2+1 lampy, zasilanie sieciowe 110V lub 220V, drewniana skrzynka z wbudowanym głośnikiem.

Radio Union:

• Union 63 (1938/39) – Superheterodyna, 3+1 lamp, 3 zakresy, 6 obwodów, elektrodynamiczny głośnik.
• Union 87 (1938/39) – Superheterodyna, 5+4 lampy, 3 zakresy, 8 obwodów, oko magiczne, regulacja szerokości pasma, lampa końcowa o mocy 18 watów, elektrodynamiczny głośnik.

Radjofon Sp. z o.o.:

• Selector BT3 (1936) – Reakcyjny, 3 lampy, zasilanie bateryjne, drewniana skrzynka z wbudowanym głośnikiem.
• Super Selector 2W (1939) – Reakcyjny, 3 lampy, 2 zakresy, drewniana skrzynka, głośnik magnetodynamiczny.

Firmy produkujące podzespoły radiowe

Polska była także wiodącym producentem podzespołów radiowych, które były niezbędne do budowy i naprawy radioodbiorników. Do najważniejszych firm w tej kategorii należały:

• Adolf Horkiewicz (AH)
• Akuston
• Always
• Bezet
• Centra
• Croix
• Dacho
• Energeton
• Energos (Izoferm)
• Enperit
• Ergs
• Ericsson
• Erwit
• Eska
• Fala
• Filaryt
• Filtrad
• Giersche
• Gryf
• Ideal
• Kabel
• Megacykl
• Phon
• Plastolit
• Polmet
• Polton
• Radjofon
• Radjoklim
• Rex
• Siemens
• Star
• Supra
• Trolit
• Tudor
• Tungsram
• Tytan
• Urma
• Vulcanit
• Wabo
• Zetha

Firmy te produkowały szeroki asortyment komponentów, w tym oporniki, kondensatory, cewki, głośniki, przełączniki, izolatory, kable oraz baterie i akumulatory.

Polskie radioodbiorniki po wojnie

Po zakończeniu II wojny światowej, Polska stanęła przed wyzwaniem odbudowy zniszczonego przemysłu, w tym sektora radiotechnicznego. W latach 1945-1975 produkcja radioodbiorników była jednym z kluczowych elementów tego procesu. Dwie główne fabryki, Diora w Dzierżoniowie i Zakłady Radiowe im. Marcina Kasprzaka w Warszawie (ZRK), odegrały w tym znaczącą rolę.

Początki radiotechniki po roku 1945

W 1946 roku w Dzierżoniowie powstała Państwowa Fabryka Odbiorników Radiowych (PFOR), która później zmieniała nazwę na Diora. Fabryka ta rozpoczęła działalność od produkcji radioodbiorników z części pozostałych po wojnie, znanych jako „składaki”. Pierwszym produktem PFOR był jednoobwodowy odbiornik „Ludowy”, montowany w niemieckich obudowach bakelitowych.

Pierwsze odbiorniki licencyjne

W 1947 roku, Diora rozpoczęła produkcję pierwszych licencyjnych radioodbiorników na bazie szwedzkiego modelu Aga RSZ-47. Były to superheterodynowe odbiorniki o wysokiej jakości, które zyskały dużą popularność. Kolejnym licencyjnym modelem był Orion RSZ-48, produkowany na licencji węgierskiej.

Rozwój technologiczny i nowe modele

W latach 1950-1975, polskie radioodbiorniki przechodziły dynamiczny rozwój technologiczny. Odbiorniki lampowe były stopniowo zastępowane przez tranzystorowe, co znacząco wpłynęło na poprawę jakości dźwięku i obniżenie kosztów produkcji.

Diora:

• Pionier (1948) – pierwszy masowo produkowany odbiornik z lampami UCH21, UBL21, UY1N.
• Mazur (1952-1956) – wykorzystujący zestaw lamp ECH21, ECH21, EBL21 i AZ1.
• Calypso (1960) – pierwszy odbiornik z pełnym torem superheterodynowym dla zakresu UKF.

ZRK:

• Syrena (1954) – z lampami ECH21, EF22, EF22, EBL21 i AZ1.
• Stolica (1955) – z obrotowym przełącznikiem zakresów i klasycznym układem pokręteł.
• Etiuda (1958) – pierwszy odbiornik ZRK z anteną ferrytową, zapewniającą czysty odbiór bez potrzeby anteny zewnętrznej.

Wprowadzenie technologii tranzystorowej

W latach 60. i 70., polskie radioodbiorniki zaczęły korzystać z technologii tranzystorowej. Były to modele takie jak:

• Figaro (1960) – pierwszy nowoczesny, tani odbiornik tranzystorowy ZRK.
• Atut (1963) – mały odbiornik ZRK z zakresem UKF, z montażem elementów na płytce drukowanej.
• Calypso (1960) – pierwszy odbiornik Diory z pełnym torem superheterodynowym dla zakresu UKF.

Odbiorniki bateryjne

W latach powojennych, wiele miejscowości w Polsce nie miało dostępu do energii elektrycznej. Dla tych obszarów produkowano odbiorniki bateryjne, takie jak:

• Pionier B (1951) – pierwszy bateryjny odbiornik Diory, używany w terenach niezelektryfikowanych.
• Juhas (1957) – kolejny model bateryjny, używany w górskich osadach.
• Malwa – unikalny odbiornik lampowo-tranzystorowy, wykorzystujący tranzystory we wzmacniaczu głośnikowym.

Polskie radioodbiorniki po wojnie przeszły dynamiczny rozwój technologiczny, od prostych modeli składanych z części poniemieckich, po nowoczesne odbiorniki tranzystorowe. Diora i ZRK odegrały kluczową rolę w tym procesie, produkując radioodbiorniki, które były cenione zarówno w kraju, jak i za granicą. Dzięki innowacyjnym rozwiązaniom technologicznym, polskie radioodbiorniki stały się symbolem jakości i nowoczesności, a ich dziedzictwo wciąż jest żywe wśród kolekcjonerów i miłośników technologii.

Polskie radioodbiorniki w XXI wieku

Kolekcjonerzy i renowacja

Dziś polskie radioodbiorniki z czasów PRL-u są cenione przez kolekcjonerów. Wiele osób zajmuje się renowacją starych modeli, przywracając im dawny blask i funkcjonalność. Renowacja tych urządzeń stała się popularnym hobby, a także sposobem na zachowanie technologicznego dziedzictwa Polski. Dzięki zaangażowaniu pasjonatów, stare radioodbiorniki są pieczołowicie odnawiane, co pozwala cieszyć się ich wyjątkowym designem i historyczną wartością.

Radia ELTRA – powrót do korzeni

Marka ELTRA, znana z produkcji radioodbiorników w czasach PRL-u, w XXI wieku przeżywa renesans. Firma postawiła na powrót do klasycznych modeli, łącząc tradycyjny design z nowoczesnymi technologiami.

Współczesne radia ELTRA zachowują charakterystyczny styl swoich poprzedników, ale są wyposażone w nowoczesne funkcje, takie jak Bluetooth, porty USB, a także cyfrowe tunery DAB+. Dzięki temu mogą one z powodzeniem konkurować z nowoczesnymi urządzeniami, jednocześnie oferując użytkownikom nutę nostalgii.

Powrót marki ELTRA do produkcji radioodbiorników to także ukłon w stronę miłośników retro. Odbiorniki te, choć nowoczesne w środku, wyglądem przypominają klasyczne modele z minionych dekad, co czyni je wyjątkowymi na rynku. Produkty ELTRA są dowodem na to, że klasyczny design i nowoczesna technologia mogą iść w parze, tworząc produkty, które są zarówno funkcjonalne, jak i estetycznie atrakcyjne.

Źródła pomocne przy tworzeniu artykułu:

1. https://www.stareradia.pl/business.html, 15.07.2024 (ostatni dostęp)
2. https://www.oldradio.pl/index.php/polskie-odbiorniki/odbiorniki-domowe-lampowe, 15.07.2024 (ostatni dostęp)